به نظرم می‌رسد که جای چیزی به نام “کلوب” میان ملت کم است. این که چه شده که این چنین شده، نمی‌دانم و صد البته جای بحث دارد؛ اما همین قدر می‌دانم که جایش ـ به معنای متعارفی که در باقی ممالک هست ـ واقعاً خالی است. البته شبه کلوب‌هایی را می‌شود مثال زد که بخشی از کارکردشان شبیه کلوب‌هاست، مثلاً مسجد برای مذهبی‌ها، یا آن چیزی که در دانشگاه‌ها هست مثل دفاتر فرهنگی، بسیج دانشجویی، شورای صنفی و گروه کوه و امثال آن‌ها. شاید بشود گفت که عام‌ترین حمایت از تشکیل کلوب‌ها آن زمانی بود که بستر مناسبی برای تشکیل ان.جی.اوها فراهم شد. وقتی که ان.جی.اوها روی بورس بودند یک کارکرد اصلی که می‌شد برای‌شان دید همین خاصیت کلوب بودگی‌شان بود. احتمالا حرفم خیلی کیلویی است اما به نظرم، نبود بستر مناسب قانونی و فرهنگی برای ایجاد کلوب‌ها نهایتش این می‌شود که میانگین سواد ارتباطی و مشارکتی ملت رشد نخواهد کرد. کلوب‌ها جاهای خوبی به نظر می‌رسند برای تربیت و تمرین این گونه مهارت‌ها.

یک چنین مسأله‌ای هم به نظرم برای برنامه‌های شادی اجتماعی وجود دارد. تا آن‌جا که دیده و شنیده‌ام خیلی از ملت‌ها طی سال مراسم مختلفی دارند که همه با هم می‌ریزند داخل کوچه و خیابان و شادی و پای‌کوبی می‌کنند. اگر از “شادی و پای‌کوبی”اش فاکتور بگیریم، مشابه چنین برنامه‌هایی ـ که مردم به هر دلیل به کوچه و خیابان می‌آیند ـ هم در ایران کم نیستند: دهه‌ی اول محرم به خصوص دسته‌های عزاداری، راه‌پیمایی ۲۲ بهمن، راه‌پیمایی روز قدس، چهارشنبه سوری، سیزده به در و قس علی هذا.

وقتی مجوز شادی در قالب اجتماع عمومی نباشد ـ همان‌گونه که در چهارشنبه سوری نیست ـ ناخواسته ملت چنین خواسته‌ای را به سایر بسترهای موجود می‌کشانند. آن وقت است که ـ مثل همین الان ـ هیچ چیز سر جایش نیست؛ همین می‌شود که دسته‌های عزاداری محرم، محفل خوبی برای دیدن آخرین مدل‌های مو و لباس و یادگیری آخرین تکنولوژی‌های برقراری ارتباط می‌شود. داستانی که در شب پیروزی تیم فوتبال ایران برابر استرالیا رخ داد را نیز زاییده‌ی چنین مسأله‌ای می‌دانم؛ بهانه‌ای مناسب برای ابراز یک شادی اجتماعی. حتی به نظرم راه‌پیمایی‌ها نیز جدای از فلسفه‌ی وجودی‌شان، تنها به همین دلیل که اجتماعی بزرگ از اقشار مختلف ملت به دلیلی غیر متعارف، دور هم جمع می‌شوند و قابل دیدن هستند، جذابند. شاید از همان جنس جذابیتی که بازار تهران دارد.

داشتم فکر می‌کردم که حسب ظاهر، سیزده به در تنها مناسبت شادی‌کنان اجتماعی ملت ماست که دست بر قضا، منع قانونی هم ندارد. عجب مملکت و ملتی داریم که اجتماعی‌ترین شادی‌اش، در کردن سیزدهی است که در اصل نحسی‌اش هم شک است…